بر مدارِ وب: گفت‌وگو با نابینای سنندجی طراح‌سایت

به‌مناسبت روز عصای سفید

بر مدارِ وب: گفت‌وگو با نابینای سنندجی طراح‌سایت

پس از آنگه مجوز پایگاه خبری – تحلیلی روژدا کردستان صادر شد تصمیم گرفتم که کار طراحی سایت آنرا به یکی از معلولان استان کردستان بسپارم از طریق یکی از دوستان، آقای سامان بهمنی  به من معرفی شد در دیداری که با ایشان داشتم روحیه فوق‌العاده، انرژی مثبت و کلام شیوای ایشان در همان برخورد اول بسیار تأثیرگذار بود. نابینا بودن ایشان کمی با کلیشه‌های ذهنی و تصورم از شخصی که به طراحی سایت مشغول است  همخوانی نداشت از اینرو بلافاصله در فضای وب به جستجو در خصوص افراد نابینای پرداختم که به کار طراحی سایت مشغولند به اسامی کسانی همچون لئون واتسون از معروف‌ترین متخصصان دسترسی‌پذیری و توسعه‌دهندگان نابینا در جهان برخوردم و از آنجا که برای ایران نتوانستم کسی را پیدا کنم تصمیم گرفتم مصاحبه‌ای با این نابینای خلاق و توانای سنندجی انجام دهم  مردی که با وجود اینکه  هیچ ایده‌ای از نور و رنگ نداشت اما با‌انگیزه و شوق فراوان توانسته است که با اشتغال به حرفه طراحی سایت این عرصه را نیز برای معلولان استان کردستان هموار نموده و الهام‌بخش کسانی باشد که با وجود مشکلات بینایی تصمیم دارند به این کار بپردازند و وقتی به‌مناسبت روز عصای سفید با او درباره انجام مصاحبه صحبت کردم با کمال میل پذیرفت.

او متولد آذرماه ۱۳۷۹ در شهر سنندج است . از بدو تولد نابینا بود. از همان کودکی به یادگیری کامپیوتر علاقه داشت و در طول سال‌ها مهارت‌های خود را در این زمینه گسترش داده. در حال حاضر به برنامه‌نویسی مشغول است و به زبان‌های PHP و Python  تسلط دارد. مطلبی که در زیر می‌خوانید، بخشی از این مصاحبه است.

روژدا کردستان: چه مدت است که در زمینه طراحی سایت فعالیت می‌کنید؟

از سال ۱۳۹۵ یادگیری طراحی و توسعه وب‌سایت را آغاز کردم و پس از چند ماه، در آبان همان سال، نخستین پروژه خود را که یک وب‌سایت شخصی بود، با موفقیت به سرانجام رساندم.

روژدا کردستان: چه انگیزه‌ای باعث شد به طراحی سایت علاقه‌مند شوید؟

علاقه شخصی من به دنیای کامپیوتر و فناوری، انگیزه اصلی ورودم به حوزه طراحی وب بود. علاوه بر این، از همان ابتدا به دنبال کسب مهارتی بودم که هم بتواند به‌عنوان یک منبع درآمد مستقل عمل کند و هم امکان رشد و پیشرفت مداوم داشته باشد. از سوی دیگر، به‌عنوان فردی که همواره با چالش‌های دسترسی‌پذیری در فضای دیجیتال روبه‌رو بوده‌ام، طراحی وب را فرصتی دیدم تا بتوانم سایت‌هایی بسازم که برای همه کاربران، از جمله افراد دارای معلولیت، قابل استفاده باشند. ترکیب خلاقیت، حل مسئله و امکان کار مستقل، این حوزه را برای من جذاب‌تر کرد.

روژدا کردستان: آیا دوره‌های آموزشی خاصی در این زمینه گذرانده‌اید؟

فرایند یادگیری من بیشتر به‌صورت خودآموز بوده است. از منابع متعددی برای آموزش طراحی و توسعه وب بهره‌برده‌ام که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کتاب‌های خودآموز منتشرشده توسط انجمن علمی‌فرهنگی موج نور اصفهان اشاره کرد. علاوه بر این، از منابع گسترده و متنوع موجود در اینترنت نیز برای به‌روز نگه داشتن دانش خود و آشنایی با جدیدترین فناوری‌ها و روش‌های طراحی وب استفاده کرده‌ام.

روژدا کردستان:  از چه ابزارها و فناوری‌هایی برای طراحی سایت استفاده می‌کنید؟

برای طراحی و توسعه وب، از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کنم که به من امکان می‌دهند با وجود نابینایی، کار خود را به بهترین شکل انجام دهم. یکی از مهم‌ترین آنها، نرم‌افزارهای صفحه‌خوان مانند NVDA و JAWS است که امکان مطالعه کدها و محیط‌های توسعه را برایم فراهم می‌کنند. همچنین، از ویرایشگرهای کدی مانند Visual Studio Code  استفاده می‌کنم که به دلیل پشتیبانی خوب از صفحه‌خوان‌ها، کار با آن‌ها برای من به مراتب راحت‌تر است. همچنین، برای طراحی و ویرایش کدها، از ویرایشگرهای متنی مانند notepad بهره می‌برم که پشتیبانی خوبی از صفحه‌خوان‌ها دارد و محیطی مناسب برای برنامه‌نویسی فراهم می‌آورد. این ابزارها به من کمک می‌کنند تا بتوانم به‌طور مؤثر و بدون محدودیت‌های خاصی به کار خود ادامه دهم.

روژدا کردستان: چگونه با چالش‌های فنی در طراحی سایت مواجه می‌شوید؟

در فرآیند طراحی و توسعه وب، چالش‌های فنی امری طبیعی هستند، اما همیشه راه‌هایی برای غلبه بر آن‌ها وجود دارد. در مواجهه با مشکلات، ابتدا سعی می‌کنم با دقت بیشتری مسئله را بررسی کنم و راه‌حل‌های مختلف را آزمایش کنم. همچنین، از منابع آموزشی و تجربیات دیگر برنامه‌نویسان کمک می‌گیرم. گاهی اوقات، مطالعه و تحقیق در اینترنت یا مشورت با همکاران باعث می‌شود راه‌حل مناسبی پیدا کنم.

به دلیل شرایط خاص خود، در مواجهه با چالش‌های مرتبط با دسترس‌پذیری نیز تجربه دارم و برای حل آن‌ها از ابزارهای مناسب و بازخورد سایر کاربران دارای آسیب بینایی  استفاده می‌کنم.

روژدا کردستان: چه استانداردهایی را برای دسترسی‌پذیری رعایت می‌کنید؟

برای اطمینان از دسترسی‌پذیری سایت‌هایی که طراحی می‌کنم، به رعایت استانداردهای دسترسی‌پذیری وب، از جمله دستورالعمل‌های WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) توجه دارم. این استانداردها شامل مواردی مانند کنتراست رنگ‌ها، ساختار مناسب HTML، استفاده از متن جایگزین برای تصاویر و عناصر قابل تعامل است.

یکی از چالش‌های معمول در وب‌سایت‌ها برای افراد با آسیب بینایی، به‌ویژه در موارد پرداختهای بانکی  استفاده از کپچا (CAPTCHA) است. کپچا یک ابزار امنیتی است که برای تشخیص انسان از ربات‌ها به کار می‌رود. معمولاً این ابزارها تصاویری را نمایش می‌دهند که کاربر باید آن‌ها را شناسایی و تایید کند. یا اعدادی در یک عکس که کاربر آنها را تایپ کند. اما این تصاویر در بیشتر مواقع برای افراد نابینا و کم‌بینا قابل دسترسی نیست.

برای حل این مشکل، من در حال نوشتن  یک افزونه جدید هستم که به طراحان سایت‌های دیگر این امکان را می‌دهد که در کنار کپچای تصویری، کپچای صوتی به زبان فارسی نیز برای کاربران نابینا و کم‌بینا فراهم کنند. این افزونه به گونه‌ای طراحی شده که امکان شنیدن کدهای کپچا به صورت صوتی را برای کاربران فراهم می‌آورد تا هیچ‌گونه محدودیتی برای دسترسی وجود نداشته باشد.

روژدا کردستان: آیا تجربه خاصی در طراحی سایت‌های دسترسی‌پذیر دارید؟

من همیشه سعی می‌کنم هر وب‌سایت یا برنامه‌ای که طراحی می‌کنم، برای افراد نابینا و کم‌بینا دسترسی‌پذیر باشد. برای من، هر پروژه‌ای که انجام می‌دهم، یک تجربه جدید است که به من کمک می‌کند تا توانمندی‌های خود را در زمینه دسترسی‌پذیری بهتر کنم و به رفع مشکلات و چالش‌های این حوزه بپردازم.

روژدا کردستان: بزرگ‌ترین چالش‌هایی که به عنوان یک طراح سایت نابینا با آن‌ها مواجه شده‌اید چیست؟

بزرگ‌ترین چالش‌هایی که به عنوان یک برنامه‌نویس و طراح سایت نابینا با آن‌ها مواجه شده‌ام، به طور عمده مربوط به طراحی ظاهر گرافیکی پروژه  است. چون من نابینای مطلق هستم، توانایی درک بصری از طراحی و ظاهر برنامه‌ها و سایت‌ها برای من به صورت مستقیم وجود ندارد و این مسئله همواره چالش‌برانگیز است. طراحی گرافیکی برنامه و سایتی که هم جذابیت بصری داشته باشد و هم کاربران و مشتریان را جذب کند، برای من چالش بزرگی است؛ چرا که نمی‌توانم به طور مستقیم بازخورد بصری از طراحی بگیرم و این امر نیاز به دقت و توجه بیشتری دارد.

همچنین، در فرآیند تست دسترسی‌پذیری، من باید مطمئن شوم که تمامی جزئیات سایت با صفحه‌خوان‌ها سازگار است و هیچ گونه مشکل دسترسی‌پذیری برای افراد نابینا و کم‌بینا وجود ندارد. به همین دلیل، داشتن ابزارهای ویژه و زمان کافی برای تست دقیق تمامی امکانات سایت برای من بسیار ضروری است.

در نهایت، به عنوان یک طراح نابینا، همیشه در تلاش هستم تا سایت‌هایی طراحی کنم که نه تنها از نظر دسترسی‌پذیری، بلکه از نظر تجربه کاربری برای همه، از جمله خودم، بهینه باشد. این یک فرآیند مداوم است که هر پروژه به من این فرصت را می‌دهد که چالش‌های جدیدی را شناسایی و آن‌ها را حل کنم.

روژدا کردستان: آیا افراد نابینای دیگری را در استان کردستان میشناسید که به کار طراحی سایت مشغول باشند؟

متاسفانه در استان ما، حوزه برنامه‌نویسی و طراحی سایت در میان افراد نابینا و کم‌بینا آنچنان که باید، با استقبال مواجه نشده است. یکی از دلایل اصلی این موضوع، کمبود منابع آموزشی مناسب است. در بسیاری از موارد، منابع آموزشی دسترس‌پذیر) برای نابینایان محدود است و این امر مانع از ورود آنان به این حوزه می‌شود. همچنین، عدم آگاهی کافی درباره امکانات و ابزارهای تخصصی برای افراد نابینا که می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند، خود به چالش‌های دیگر می‌افزاید.

در استان کردستان، هنوز برخی از فعالان حوزه معلولین، معلمان و مدیران مدارس و مراکز آموزشی با دیدگاهی مردود و قدیمی، بر این باورند که رشته‌های علوم انسانی تنها گزینه قابل قبول برای زندگی فرد نابینا است، گویی نابینایان تنها توانایی موفقیت در این حوزه‌ها را دارند و دنیای فناوری و کامپیوتر برای آن‌ها چیزی بیشتر از یک رویا نیست! این تفکر کهنه و بسته، انگار هیچ‌گاه به توانمندی‌های نابینایان در دنیای مدرن و پیشرفته توجه نکرده و همچنان در گذشته گیر کرده است.

در این دوران که هوش مصنوعی با سرعت شگفت‌انگیز در حال تسخیر دنیای مدرن است و بدون شک تأثیرات عظیمی بر تمام جنبه‌های زندگی، از جمله مشاغل، خواهد گذاشت، این که یک نابینا که به دلیل نیازهای خاص خود باید بیشتر از دیگران با فناوری و کامپیوتر در ارتباط باشد، تنها آشنایی سطحی با این ابزارها داشته باشد، واقعاً نگران‌کننده است. این وضعیت موجب می‌شود که ما از ظرفیت‌های بالقوه خود فاصله بگیریم و در دنیایی که تکنولوژی روز به روز نقش مهم‌تری ایفا می‌کند، قادر نباشیم به‌راحتی در جریان پیشرفت‌ها و تحولات قرار بگیریم.

روژدا کردستان: آیا نحوه فعالیت شما به صورت فردی است یا با تیم خاصی فعالیت میکنید؟

در بیشتر مواقع، به‌صورت فردی فعالیت کرده‌ام و پروژه‌های مختلفی را به‌تنهایی انجام داده‌ام. با این حال، اخیراً همکاری مشترکی را با یکی دیگر از برنامه‌نویسان نابینا آغاز کرده‌ایم. در حال توسعه یک برنامه کاربردی هستیم که هدف آن بهینه‌سازی دسترسی و استفاده از خدمات دانشگاه تهران است. این پروژه علاوه بر ارزش فنی، نشان‌دهنده توانایی نابینایان در کار تیمی و توسعه نرم‌افزارهای کاربردی است. امیدوارم این همکاری زمینه‌ای برای مشارکت‌های گسترده‌تر و تشکیل تیم‌های تخصصی در میان برنامه‌نویسان نابینا باشد.

روژدا کردستان:  می‌توانید درباره یکی از پروژه‌های موفق خود توضیح دهید؟

در طول فعالیت حرفه‌ای خود، پروژه‌های موفق متعددی را به سرانجام رسانده‌ام، اما تجربه همکاری در راه‌اندازی پایگاه خبری “روژدا کردستان” جایگاه ویژه‌ای برای من دارد. این پروژه برای من نه‌تنها یک چالش فنی، بلکه تجربه‌ای بسیار مسرت‌بخش و آموزنده بود. همکاری در ایجاد بستری خبری که رسالت آن اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع است، برای من فرصتی فراهم کرد تا مهارت‌های خود را در زمینه توسعه وب، بهینه‌سازی عملکرد و بهبود دسترس‌پذیری به کار بگیرم.

آنچه این تجربه را برای من خاص‌تر می‌کرد، این بود که توانستم در کنار یک تیم حرفه‌ای، در راه‌اندازی سیستمی نقش داشته باشم که دسترسی افراد به اخبار و اطلاعات معلولین را تسهیل کند. باور دارم که پایگاه‌های خبری، به‌ویژه “روژدا کردستان”، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به جامعه دارند، و این افتخار را داشتم که سهمی در تحقق این مهم داشته باشم.

روژدا کردستان: چه اهدافی برای آینده حرفه‌ای خود دارید؟

در آینده قصد دارم مهارت‌هایم را در زمینه طراحی وب و برنامه‌نویسی گسترش دهم و روی بهینه‌سازی بیشتر پروژه‌ها، به‌ویژه از نظر دسترس‌پذیری، تمرکز کنم. علاوه بر این، دوست دارم در پروژه‌های متنوع‌تر و تیم‌های حرفه‌ای‌تر فعالیت کنم تا هم تجربه بیشتری کسب کنم و هم با ایده‌های جدید آشنا شوم.

همچنین، اگر فرصت مناسبی فراهم شود، مایلم در توسعه ابزارهایی که کار با وب و نرم‌افزارها را برای افراد نابینا ساده‌تر می‌کنند، نقش داشته باشم. اما در نهایت، اصلی‌ترین هدف من یادگیری است؛ یادگیری همه‌چیز. همیشه سعی می‌کنم دانشم را در حوزه‌های مختلف گسترش دهم، زیرا باور دارم که هر مهارت و دانشی می‌تواند در جای خود مفید و الهام‌بخش باشد. در مجموع، هدف اصلی من این است که در مسیر یادگیری و پیشرفت بمانم و پروژه‌هایی انجام دهم که هم برای خودم چالش‌برانگیز باشند و هم برای دیگران مفید.**

روژدا کردستان: آیا قصد دارید در زمینه خاصی از طراحی سایت تخصص بیشتری کسب کنید؟

در حال حاضر قصد دارم در زمینه هوش مصنوعی تخصص بیشتری کسب کنم. هوش مصنوعی به سرعت در حال تغییر دنیای فناوری است و تأثیرات زیادی بر روی طراحی و توسعه نرم‌افزارها، به‌ویژه در زمینه وب دارد. برای من، یادگیری و کار کردن در این حوزه به عنوان یک چالش جذاب و ضروری به شمار می‌رود.

علاقه‌مندم در آینده پروژه‌هایی در زمینه یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی (NLP)و حتی استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود تجربه کاربری و دسترس‌پذیری سایت‌ها انجام دهم. به‌ویژه، فکر می‌کنم ترکیب هوش مصنوعی با طراحی سایت‌ها می‌تواند روش‌های نوآورانه‌ای برای شخصی‌سازی تجربه کاربری و بهبود تعاملات آنلاین فراهم آورد. در مجموع، هدف من این است که به‌طور عمیق‌تر با این فناوری‌ها آشنا شوم و در آینده در پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مشارکت داشته باشم.

روژدا کردستان: چگونه خود را به‌روز نگه می‌دارید و از جدیدترین فناوری‌ها در طراحی سایت مطلع می‌شوید؟

تا جایی که مشغله‌های من اجازه می‌دهد، به‌طور منظم وبسایت‌های خارجی معتبر در حوزه طراحی سایت و فناوری‌های وب را مطالعه می‌کنم. علاوه بر این، با گروه زیادی از برنامه‌نویسان و طراحان در ارتباط هستم که اطلاعات و تجربیات خود را با هم به اشتراک می‌گذاریم. این تبادل دانش و همفکری باعث می‌شود که همیشه از تحولات و تغییرات جدید در این حوزه مطلع باشم و به‌طور مستمر دانش خود را گسترش دهم.

روژدا کردستان: آیا در محیط کار به ابزارها یا امکانات خاصی نیاز دارید تا بتوانید بهتر کار کنید؟

بیشتر ابزارهای مورد نیاز در طراحی وب، مانند افزونه‌ها، قالب‌ها و نرم‌افزارهای خاص که می‌توانند فرآیند طراحی و توسعه سایت را بهبود دهند، به صورت پولی عرضه می‌شوند. گاهی به دلیل محدودیت‌های مالی و عدم دسترسی به این ابزارهای پیشرفته، مجبور می‌شوم از نسخه‌های رایگان یا محدود استفاده کنم. این نسخه‌ها ممکن است امکانات کمتری داشته باشند، اما با خلاقیت و مدیریت منابع موجود، تلاش می‌کنم کیفیت کار را حفظ کنم.

روژدا کردستان: چگونه کارفرماها یا همکارا می‌توانند از شما بهتر حمایت کنند؟

همانطور که قبلاً اشاره کردم، علاوه بر مشکلات اقتصادی که همه با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، یک برنامه‌نویس نابینا به دلایلی که توضیح دادم بیشتر نیاز به درآمد ثابت و معقول دارد. اما نکته‌ای که باید در نظر داشته باشند این است که به هیچ وجه نباید از روی صرف نابینایی ما را استخدام کنند، بلکه باید توانایی‌های ما را بررسی کرده و بر اساس آن‌ها تصمیم بگیرند. در نهایت، به مهم‌ترین چیز که نیاز داریم، اعتماد به توانایی‌های ماست. وقتی به ما اعتماد شود، می‌توانیم اثبات کنیم که توانایی انجام کارهای بزرگ را داریم.

روژدا کردستان: آیا فکر می‌کنید نابینایی شما به شما مزیت خاصی در طراحی سایت داده است؟

البته که به طور کلی باید بگویم که این تفکر که معلولیت می‌تواند به فرد مزیتی در زمینه‌های مختلف بدهد، یک اشتباه و باور نادرست است. نابینایی یا هر نوع معلولیت دیگری هیچ‌گونه مزیتی به همراه ندارد. در واقع، هیچ دلیلی برای این باور وجود ندارد که یک فرد نابینا بتواند از نظر حرفه‌ای یا در زمینه‌هایی مانند طراحی سایت، مزیت خاصی نسبت به دیگران داشته باشد. هر فرد بر اساس امکانات، تجربیات، میزان خلاقیت  و مهارت‌های خود در این عرصه موفق می‌شود، نه بر اساس معلولیت یا شرایط خاصی که دارد. بنابراین، باید این ذهنیت را کنار گذاشت که معلولیت می‌تواند به فرد در کاری خاص کمک کند.

روژدا کردستان: چه انتظاری از افراد جامعه دارید؟

انتظاری که از جامعه می‌رود  این است که نگاهی متعادل و واقع‌گرایانه به افراد معلول داشته باشد. در بیشتر مواقع، افراد معلول به عنوان کسانی که نیاز به کمک و حمایت دارند دیده می‌شوند، اما این نگاه باید تغییر کند. در حقیقت، ما باید به این فکر کنیم که چه چیزهایی می‌توانیم به جامعه و دنیای کار اضافه کنیم، نه صرفاً اینکه چطور از جامعه حمایت دریافت کنیم.

یکی از انتظاراتی که دارم این است که فرصت‌ها و منابع لازم برای یادگیری و رشد در اختیار افراد معلول قرار گیرد، به ویژه در حوزه‌هایی مثل فناوری که دنیای امروز به آن نیاز دارد. متاسفانه، معمولاً فرصت‌ها محدود هستند و این باعث می‌شود بسیاری از افراد معلول از دستیابی به پتانسیل‌های واقعی خود باز بمانند.

البته این بحث بسیار پیچیده و گسترده است و در این مجال نمی‌گنجد اما چیزی که مهم است این است که جامعه باید باور کند که افراد معلول می‌توانند و باید در همه ابعاد زندگی حضور فعال و مفیدی داشته باشد.

روژدا کردستان: نقش مسئولان استان را در حمایت از شما و کسانی که همانند شما به این کار مشغولند چگونه می‌بینید؟

مسئولان باید زیرساخت‌های لازم، امکانات آموزشی و فرصت‌های شغلی را برای افراد معلول فراهم کنند، اما واقعیت این است که در استان ما، این موضوع هنوز یک «مسئله فرعی» تلقی می‌شود.

در حوزه فناوری و طراحی سایت، که یکی از بخش‌های پیشرو محسوب می‌شود، انتظار می‌رود حمایت‌هایی برای آموزش و دسترسی افراد معلول ایجاد شود، اما نه‌تنها چنین اتفاقی نمی‌افتد، بلکه حتی حداقل توجه هم به این موضوع وجود ندارد.

بیشتر اقدامات مسئولان در حد نمایش و انجام وظایف اداری باقی می‌ماند و خبری از حمایت‌های جدی و مؤثر نیست. تا زمانی که نپذیرند افراد معلول می‌توانند در توسعه جامعه نقش داشته باشند، تغییری رخ نخواهد داد. با این حال، امیدوارم روزی شاهد درکی عمیق‌تر و اقدامات واقعی باشیم، نه فقط وعده‌های مقطعی و شوهای تبلیغاتی.

پس از اینکه مرحله اول طراحی سایت با موفقیت انجام شد چندین بار با وی تماس گرفتم موفق به ارتباط با ایشان نشدم از طریق همان دوستی که معرف وی بود متوجه شدم که در تهران زمان رفتن از دانشگاه به محیط کارش دچار حادثه شده و به‌شدت آسیب دیده است. در آن لحظه تمام مزیت‌های که یک طراح سایت نابینا در این زمینه‌های دسترسی‌پذیری، تفکر تحلیلی و ساختاریافته می‌تواند داشته باشد برایم مرور شد و امید به اینکه در بخش خصوصی یا دولتی استان شاهد استخدام چنین استعدادهایی باشیم که شاید نه تنها در استان بلکه حتی در کشور نیز همتایی نداشته باشد.